Intussen wordt algemeen aanvaard dat de Corona pandemie een globale overmachtsituatie uitmaakt waarbij in principe niemand verantwoordelijk kan worden gehouden voor enige door het Coronavirus geleden schade. Maar wat met ski-resorts die, ondanks dat de overheid wist of behoorde te weten dat het Coronavirus in het resort aanwezig was, toch open en toegankelijk bleven? Wat met cruiseschepen die, hoewel het Coronavirus duidelijk aanwezig was aan boord, toch hun reis verder bleven zetten en hun passagiers in het ongewisse lieten? Wat met reisbureaus die reizen toch bleven toelaten ondanks alarmerende informatie over een toename van Covid-19 patiënten op de reisbestemming ? En wat met de Belgische overheid die volgens sommigen een aantal tekortkomingen heeft begaan door bijvoorbeeld te laat in te grijpen om het Coronavirus te beheersen en mogelijks verkeerde beslissingen heeft genomen betreffende de orders voor mondmaskers of de maatregelen inzake rusthuizen? Dit zijn situaties waarin er mogelijks gedacht kan worden aan het instellen van een class action.
De voorwaarden voor het instellen van een class action zijn afhankelijk van de nationale regelgeving van een land. In deze e-zine wordt nog eens kort op een rijtje gezet wat de (strikte) voorwaarden zijn om een class action in België in te stellen.
WAT IS EEN CLASS ACTION?
Een “class action” of een “rechtsvordering tot collectief herstel” is een gerechtelijke procedure die wordt ingeleid door een groep van consumenten of kmo’s die elk ten persoonlijke titel schade hebben geleden als gevolg van een gemeenschappelijke oorzaak. Het is met name een “groepsvordering”, meestal ingesteld met het oog op het verkrijgen van een schadevergoeding, in naam en ten behoeve van een groot aantal consumenten of kmo’s die allen het slachtoffer zijn van een onrechtmatig handelen van eenzelfde verantwoordelijke entiteit.
WAARVOOR EN DOOR WIE KAN EEN CLASS ACTION WORDEN INGESTELD EN BIJ WELKE RECHTBANK DIENT DIT TE GEBEUREN?
Een class action heeft steeds betrekking op een klacht van een groep consumenten of kmo’s tegen een onderneming (of een autonoom overheidsbedrijf) vanwege een inbreuk op een van haar contractuele verplichtingen, dan wel vanwege een schending van specifieke wetgeving, zoals o.m. de economische wetgeving (bv. bescherming van de mededinging, marktpraktijken en consumentenbescherming) of de reiswetgeving. De slachtoffers kunnen via deze groepsvordering een schadevergoeding bekomen voor materiële, morele en/of fysieke schade.
Een class action wordt ingesteld via een verzoekschrift dat dient te worden neergelegd bij de Ondernemingsrechtbank te Brussel. Een verzoekschrift dient steeds te worden neergelegd door een erkend groepsvertegenwoordiger. In de praktijk heeft enkel de organisatie “Test Aankoop” in het verleden al een beperkt aantal class actions ingeleid, waardoor zij momenteel een de facto monopolie heeft voor wat betreft het instellen van een class action in België. Het zal dan ook “Test Aankoop“ zijn die een eventuele advocaat zal aanstellen voor de volledig class.
HOE VERLOOPT EEN CLASS ACTION?
Zodra een groepsvordering, ingesteld door een erkend groepsvertegenwoordiger, door de rechter toelaatbaar wordt verklaard, zal de rechter in een beslissingstermijn voorzien voor de slachtoffers en zal hij bepalen welke procedure er precies gevolgd dient te worden. Deze toelaatbaarverklaring moet duidelijk onderscheiden worden van de US beslissingen inzake “certification of a class“ en zijn in de regel makkelijker te bekomen van een Belgische rechter. Een class action kan vervolgens via een onderhandeling of via een gerechtelijke procedure verlopen.
Indien er in het licht van het Coronavirus een class action in België wordt ingesteld, dan zal dit hoogstwaarschijnlijk via het “opt-in” systeem gebeuren. Dit betekent dat elke benadeelde partij zich actief bij de groepsvordering dient aan te sluiten. Elk slachtoffer zal immers concreet moeten aantonen welke schade zij precies geleden heeft.
In België zal het bovendien niet meteen mogelijk zijn om bijvoorbeeld een class action tegen de Belgische overheid in te stellen, aangezien onze nationale regelgeving enkel toepassing vindt jegens ondernemingen. De gehele groep slachtoffers zal vandaar individuele (gerechtelijke) acties dienen te ondernemen en elk slachtoffer zal hierbij dus niet alleen haar individueel geleden schade dienen aan te tonen, maar zal tevens een fout in hoofde van de Belgische overheid, evenals een oorzakelijk verband tussen beide dienen aan te tonen, om op deze manier de verantwoordelijkheid van de Belgische overheid te bewijzen. Bovendien zal elk slachtoffer haar eigen procedurekosten dienen te dragen, precies hetgeen men met de invoering van een class action heeft willen voorkomen.
In Oostenrijk is er in het algemeen evenmin sprake van een “class action” als dusdanig. De consumentenbond van Oostenrijk heeft vandaar voor de strafrechtelijk weg gekozen om een groepsvordering in te stellen naar aanleiding van het Coronavirus. De openbare aanklager zal dienen te onderzoeken of er een probleem was in o.m. Ischgl en wat er daar dan precies is misgelopen. Buitenlandse toeristen kunnen zich bij deze groepsvordering aansluiten. Omwille van o.m. de regels van Internationaal Privaatrecht zal het bijvoorbeeld niet eenvoudig zijn om in België een gerechtelijke procedure te starten tegen een Oostenrijkse gemeente, maar kan een Belgische consument er mogelijks beter voor opteren om zich aan te sluiten bij de Oostenrijkse groepsvordering.
EEN CLASS ACTION INSTELLEN: EEN GOED IDEE?
Een class action leidt ertoe dat alle slachtoffers in een en dezelfde procedure worden vertegenwoordigd en van één en dezelfde uitkomst kunnen genieten. Het kan worden aanzien als een goed en efficiënt drukkingsmiddel ten aanzien van een onderneming om zo eventueel toch op minnelijke wijze een vergoeding te bekomen. Bovendien wordt een consument een stuk mondiger vanwege de mogelijkheid tot instelling van een groepsvordering. Er worden vorderingen voor de rechter gebracht die anders nooit zouden worden ingesteld, omdat een consument individueel het mogelijks de moeite niet vindt vanwege bijvoorbeeld een beperkte inzet.
Toch werden er, sinds de inwerkingtreding van deze nationale regelgeving op 1 september 2014, slechts een handvol class actions door Test Aankoop ingesteld in België, o.m. tegen Facebook, Thomas Cook en Volkswagen. Het instellen van een groepsvordering kan immers een omslachtige procedure zijn die heel wat kosten met zich meebrengt. Er worden vaak lange debatten gevoerd alvorens een groepsvordering wordt ingesteld, louter en alleen over de vraag of de zaak geschikt is om voor de rechtbank te komen. Aantonen dat een welbepaalde (niet-)handeling of fout van een onderneming de werkelijke oorzaak is van de door de verschillende consumenten of kmo’s geleden schade, is vaak geen eenvoudig bewijs.
Bovendien bestaat in een aantal gevallen ook de mogelijkheid om aan forum shopping te doen en de procedure aanhangig te maken voor een jurisdictie die meer ervaring en deskundigheid heeft in het behandelen van class actions. Zo is internationaal bijvoorbeeld goed geweten dat Nederland met het Gerechtshof van Amsterdam een uitstekende reputatie geniet voor de efficiënte behandeling van class actions (onder de zogenaamde Nederlandse wet massaschades). Een class action kan aldus een goede manier zijn voor een consument of kmo om haar stem te laten gelden, zelfs indien de individuele inzet relatief beperkt is, maar de gehele collectieve procedure kan soms heel wat voeten in de aarde hebben. Onze verwachting is dan ook dat het Coronavirus geen lawine aan class actions in België zal teweegbrengen en dat eisende partijen best goed overwegen deze vordering in te leiden voor een buitenlandse rechtbank. Voor verwerende partijen geldt dat de essentiële voorwaarden van aansprakelijkheid nog altijd door de groep eisers zullen moeten bewezen worden en dat er dus geen sprake is van omkering van bewijslast in het voordeel van de eisers. Deze bewijslast blijft vaak een groot struikelblok om te nemen in bijna elk Belgisch aansprakelijkheidsgeschil en vereist doorgaans tussenkomst van een gerechtsdeskundige.
