Met de wet van 22 juli 2018 wordt het Belgische strafprocesrecht verrijkt met de figuur van de spijtoptant. Personen die geviseerd worden door een strafzaak of die veroordeeld werden en die belangrijke informatie over derden aanreiken aan de vervolgende instanties, kunnen hiermee een vermindering van hun straf of andere voordelen bekomen.
Enkele bijzondere wetten bevatten reeds strafuitsluitende of strafverminderende verschoningsgronden voor personen die bijvoorbeeld de identiteit van een drughandelaar onthulden. De spijtoptant is bijgevolg niet volledig nieuw. Een algemene regeling over spijtoptanten ontbrak evenwel. Hoewel men spijtoptanten voornamelijk zou verwachten in onderzoeken naar de georganiseerde misdaad of het terrorisme, kunnen ze sinds 17 augustus 2018 – de dag van inwerkingtreding van de wet van 22 juli 2018 – ook opduiken in het ondernemingsstrafrecht.
De lijst van misdrijven waarvoor de procureur des Konings, de arbeidsauditeur, de federale procureur of de procureur-generaal een beroep kunnen doen op spijtoptanten is dezelfde als de lijst waarvoor het tevens mogelijk is om communicatie, zoals telefonie, te intercepteren. Spijtoptanten kunnen dus niet in elk strafonderzoek voorkomen. Op de lijst staan onder meer misdrijven zoals corruptie en witwassen. Zo zou een ambtenaar die werd omgekocht, zich tegen het bedrijf kunnen keren dat hem voordelen aanbood in ruil voor zijn gunsten.
Er mag enkel een beroep gedaan worden op spijtoptanten indien het onderzoek dit vereist en andere onderzoeksdaden niet lijken te volstaan.
De spijtoptant moet niet noodzakelijkerwijs betrokken zijn bij de feiten die onderzocht worden. Het is bijgevolg mogelijk dat iemand in de gevangenis verklaringen opvangt van een ander individu dat geviseerd wordt wegens andere feiten en daarover nadien verklaringen aflegt.
De verklaringen van de spijtoptant moeten substantieel, onthullend, volledig en oprecht zijn en dit ten aanzien van de betrokkenheid van derden, alsook in voorkomend geval, van de eigen betrokkenheid. De verklaringen die de spijtoptant aflegt kunnen enkel als bewijs gebruikt worden indien zij ondersteund worden door andere bewijselementen.
Tussen het Openbaar Ministerie en de spijtoptant wordt een memorandum afgesloten waarin een aantal elementen moeten worden opgenomen, waaronder de feiten waarover de spijtoptant verklaringen zal afleggen en de toezegging aan de spijtoptant.
Bij de schaal van de toezegging aan de spijtoptant wordt rekening gehouden met de proportionaliteit tussen het misdrijf dat hij of zij zelf gepleegd heeft en het misdrijf waarover hij of zij verklaringen zal afleggen, waarbij de ernst van de gevolgen in acht moet worden genomen. Indien de spijtoptant zich niet schuldig heeft gemaakt aan misdrijven met geweld of bedreigingen, kan hij of zij een eenvoudige schuldigverklaring bekomen. Een verminderde geldboete of een verminderde verbeurdverklaring behoort eveneens tot de mogelijkheden.
Het Openbaar Ministerie vordert daarnaast ook een straf voor het geval de spijtoptant de voorwaarden opgenomen in het memorandum niet nakomt of nagekomen is.
De toezegging kan in een aantal gevallen herroepen worden. Dit is onder meer het geval indien de spijtoptant geen verklaringen aflegt of indien hij of zij wetens en willens onjuiste verklaringen aflegt, maar ook indien de spijtoptant de door zijn of haar misdrijven veroorzaakte schade niet vergoedt.
Gelet op de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof inzake de minnelijke schikking, hoeft het niet te verbazen dat de er ook in een rechterlijk toezicht voorzien is indien een spijtoptant wordt ingezet.
Tom Bauwens
Partner
Catherine Van de Heyning
Senior Attorney
Stijn Lamberigts
Attorney
