Een nieuw verbintenissenrecht, dat moet gevierd worden!
Voor de gelegenheid zette Simont Braun gedurende de lente 12 artikelen, 12 belangrijke nieuwigheden, 12 aankomende veranderingen in de schijnwerpers. Kortom, 12 gelegenheden om u voor te bereiden op de inwerkingtreding van de nieuwe bepalingen.
Hieronder vindt u een overzicht van de reeks. Hier vindt u de PDF versie
Focus 5.17 | Precontractuele aansprakelijkheid
Het nieuwe Burgerlijk Wetboek verankert de aansprakelijkheid wegens culpa in contrahendo, dat reeds in de rechtspraak werd toegepast.
Kortom, als A de onderhandelingen met B ten onrechte afbreekt, kan B schadevergoeding eisen om het negatieve belang te dekken, d.w.z. de verliezen en kosten die vóór de fout zijn gemaakt (honoraria van advocaten, due diligence, enz.). B wordt “in het verleden” teruggeplaatst.
Het nieuwe artikel 5.17 voegt er ook een alternatief aan toe. Indien B er rechtmatig op kon vertrouwen dat het contract zeker zou worden gesloten, kan B zelfs het positieve belang verkrijgen: een vergoeding die gelijk is aan de nettovoordelen die het niet-gesloten contract hem zou hebben opgeleverd. B is geplaatst “in de verhoopte toekomst”.
Praktisch: om onzekerheid over het sluiten van een contract via onderhandelingen te voorkomen, vermeld in uw ontwerpcontracten bijvoorbeeld “Ontwerp niet bindend onder voorbehoud van bespreking”. Leg, indien mogelijk, contractueel vast welke schade kan worden vergoed in geval van mislukking van de onderhandelingen.
Focus 5.23 | Algemene voorwaarden
Voortaan regelt het Burgerlijk Wetboek conflicten tussen algemene voorwaarden (battles of the forms). In artikel 5.23 wordt de knock-out-regel vastgelegd: alle algemene voorwaarden die deel uitmaken van het contract zijn van toepassing, behalve met elkaar onverenigbare bedingen.
Het contract komt aldus tot stand ondanks een conflict van algemene voorwaarden. Het zal niet meer nodig zijn in uw algemene voorwaarden te vermelden: “Deze algemene verkoopvoorwaarden sluiten, bij gebreke van schriftelijke aanvaarding door de verkoper, alle algemene en bijzondere aankoopvoorwaarden van de koper uit.”.
Denk eraan: als bepaalde bedingen van de algemene voorwaarden zo belangrijk zijn dat een partij er de voorkeur aan geeft geen contract te sluiten in plaats van een contract zonder die bedingen, moet zij dit uitdrukkelijk vermelden vóór het sluiten van het contract of zonder onnodige vertraging na de aanvaarding … en natuurlijk niet door middel van haar algemene voorwaarden.
Focus 5.26 | Schending van een voorkeurs- of optiecontract
Het Burgerlijk Wetboek moderniseert de regels die van toepassing zijn op de schending van een voorkeurs- of optiecontract (eenzijdige contractbelofte).
Wat kan men doen, wanneer de schuldenaar het goed aan een derde verkoopt zonder de belofte of het contract na te komen? Artikel 5.26 onderscheidt twee hypotheses:
- Indien de derde te goeder trouw is, kan de begunstigde alleen schadevergoeding vorderen van de schuldenaar of de ontbinding van het contract. De situatie van de derde partij blijft onaantastbaar.
- Indien de derde medeplichtig is, bepaalt het nieuwe Burgerlijk Wetboek dat de begunstigde de niet-tegenwerpelijkheid van dat contract kan vorderen en zijn vervanging. De begunstigde kan dan in de plaats van de derde treden aan de tussen de derde en de schuldenaar overeengekomen voorwaarden.
Focus 5.52 | Onrechtmatige bedingen
Artikel 5.52 introduceert een algemene regeling voor onrechtmatige bedingen in het Burgerlijk Wetboek.
Voortaan kan een beding waarover niet kan worden onderhandeld en dat een kennelijk onevenwicht schept voor niet geschreven worden gehouden. Met alle relevante omstandigheden wordt rekening gehouden.
Artikel 5.52 is van toepassing op gevallen die niet geviseerd worden door de regels in het Wetboek Economisch Recht inzake onrechtmatige bedingen in B2C en B2B situaties, zoals bijvoorbeeld contracten tussen particulieren of B2B contracten m.b.t. overheidsopdrachten of financiële diensten.
Opgelet, artikel 5.52 is louter van toepassing is op bedingen die niet onderhandelbaar waren, in tegenstelling tot het Wetboek Economisch Recht.
Te onthouden: het kan nuttig zijn om de evolutie van de onderhandelingen bij te houden om nadien te bewijzen dat bepaalde bedingen onderhandelbaar waren.
Focus 5.57, tweede lid | Nietigheidsgronden
Een nietig contract zal niet langer noodzakelijk nietig worden verklaard! Artikel 5.57, lid 2 bepaalt dat het contract of één van de bedingen ervan geldig kunnen blijven, ook al was het aangetast door een nietigheidsgrond bij de totstandkoming.
Wanneer?
in gevallen waarin de wet voorziet;
wanneer uit de nietigheidssanctie kennelijk ongeschikt zou zijn, gelet op het doel van de geschonden regel.
- Op die basis kan de nietigheid, zelfs de absolute nietigheid, worden uitgesloten, wanneer zij niet gepast blijkt te zijn. Het woord “kennelijk” benadrukt evenwel het uitzonderlijke karakter van die situatie.
- De nietigheid kan bijvoorbeeld worden uitgesloten, wanneer een administratieve onregelmatigheid is geregulariseerd.
Focus 5.59 | Nietigverklaring door kennisgeving
Het nieuwe Burgerlijk Wetboek voorziet in de mogelijkheid voor een partij om een contract nietig te verklaren door een kennisgeving aan de andere partij. Behalve voor contracten die bij authentieke akte zijn vastgesteld, vermijdt het nieuwe artikel 5.59 dat een partij die de nietigheid inroept, de uitkomst van een gerechtelijke procedure moet afwachten.
Opgelet! De nietigverklaring door kennisgeving gebeurt op risico van degene die de kennisgeving doet. Zij kan dus voor de rechter worden betwist. Indien de rechter vaststelt dat de kennisgeving van de nietigverklaring ongegrond is, is het contract nooit beëindigd, maar kan het wel ontbonden worden ten nadele van de kennisgevende partij, die intussen heeft opgehouden haar verbintenissen na te komen.
Focus 5.74 | Verandering van omstandigheden
In deze tumultueuze tijden, is de invoering van de imprevisieleer een belangrijke innovatie.
Wanneer een verandering van omstandigheden de nakoming van het contract onredelijk verzwaart, kan de schuldenaar voortaan onder bepaalde voorwaarden om heronderhandelingen vragen. Wanneer die mislukken of de schuldeiser weigert, kan de rechter het contract zelfs aanpassen of beëindigen.
In het huidige recht kon een rechter in beginsel niet ingrijpen in een contract, wanneer onvoorzienbare omstandigheden het contractueel evenwicht buitensporig verstoorden, maar de nakoming niet onmogelijk maakten. Gezien de strenge voorwaarden, zal artikel 5.74 echter slechts in uitzonderlijke situaties toepassing vinden.
Tip: partijen kunnen de regeling van artikel 5.74 contractueel naar wens aanpassen of zelfs uitsluiten.
Focus 5.77 & 5.78 | De verlenging en de vernieuwing van het contract
Het nieuwe Burgerlijk Wetboek verduidelijkt het onderscheid tussen de verlenging en de vernieuwing van het contract.
De verlenging van het contract laat de partijen toe om de oorspronkelijke termijn van het contract op te schuiven. Het contract blijft dan in al zijn bepalingen gehandhaafd.
De vernieuwing houdt geen wijziging in van het oorspronkelijke contract, maar het sluiten van een nieuw contract. Die is stilzwijgend, indien een partij na het einde van de termijn haar verplichtingen blijft uitvoeren, zonder verzet van de andere partij. In geval van vernieuwing is het nieuwe contract identiek aan het vorige, met uitzondering van de duur: het wordt geacht voor onbepaalde tijd te zijn gesloten.
Focus 5.88 | Het boetebeding wordt een schadebeding
Vergeet het boetebeding, dat heet nu een schadebeding!
Wat zijn de nieuwigheden?
- Het schadebeding zal betrekking kunnen hebben op de uitvoering van een dienst.
- Het criterium voor de beoordeling van de “voorzienbare potentiële schade” op het ogenblik van de totstandkoming wordt vervangen door het “kennelijk onredelijke” karakter van het beding.
De rechter zal het beding verminderen dat kennelijk buitensporig is, rekening houdend met alle omstandigheden, waaronder de voorzienbare en de werkelijk geleden schade.
Bij de matiging houdt de rechter rekening met de gerechtvaardigde belangen van de schuldeiser, bijvoorbeeld de moeilijkheid om bepaalde soorten schade te bewijzen.
De rechter mag niet verminderen beneden een redelijk bedrag of prestatie.
Focus 5.89 | Bevrijdingsbedingen
De geldigheid van bevrijdingsbedingen is vaak de kern van contractuele geschillen. Zij komen vaak voor in algemene voorwaarden of in onderhandelde bijzondere voorwaarden.
Het nieuwe Boek 5 bevestigt de geldigheid van die bedingen binnen de traditioneel aanvaarde grenzen (verbod om zich voor bedrog te bevrijden of het contract uit te hollen).
Een van de nieuwigheden is dat de schuldenaar zich niet meer zal kunnen bevrijden voor bedrog van de personen voor wie hij verantwoordelijk is of voor de aantasting van de fysieke integriteit. Het nieuwe Burgerlijk Wetboek ligt dus in de lijn van de bijzondere bepalingen inzake oneerlijke B2C- en B2B-bedingen.
Nog een uitsmijter? De hulppersonen van de schuldenaar zullen zich voortaan tegenover de schuldeiser kunnen beroepen op de bevrijdingsbedingen die in het contract tussen de schuldenaar en de schuldeiser zijn opgenomen.
Focus 5.97 | Prijsvermindering, een nieuwe sanctie in het contractenrecht
Indien een contractuele niet-nakoming niet ernstig genoeg is om de ontbinding van het contract te rechtvaardigen, kan de schuldeiser een evenredige vermindering van de prijs vragen om het verschil in waarde tussen de ontvangen en de overeengekomen prestatie te compenseren. Door de vermindering worden de wederzijdse prestaties dus opnieuw in evenwicht gebracht. Dit is te onderscheiden van schadevergoeding.
Deze nieuwe sanctie kan voor de rechter worden gevorderd of eenzijdig door de schuldeiser worden toegepast, door middel van een eenvoudige schriftelijke kennisgeving waarin de reden voor de vermindering wordt aangegeven.
In de praktijk: dit nieuwe instrument maakt het mogelijk de schuldeiser vrij te stellen van betaling van het saldo van de prijs zonder naar de rechter te stappen. Opgelet, een ongerechtvaardigde of onevenredige eenzijdige vermindering kan leiden tot aansprakelijkheid.
Focus 5.114 | Post-contractuele verbintenissen en bedingen
Einde aan de onzekerheid over het bestaan van post-contractuele verbintenissen en bedingen.
Het nieuwe artikel 5.114 bevestigt dat een contract bedingen kan bevatten die, overeenkomstig de bedoeling van de partijen en de grond van tenietgaan, na het tenietgaan van kracht moeten blijven.
Dit is bijvoorbeeld het geval bij ontbinding van het contract, voor het schadebeding dat strekt tot vergoeding van bijkomende schade die niet door teruggave na de ontbinding is vergoed.
Artikel 5.114 van het Burgerlijk Wetboek voegt daaraan toe dat de wet, de goede trouw en de gebruiken na de beëindiging van het contract nieuwe contractuele verbintenissen kunnen doen ontstaan. Zo kan het beginsel van goede trouw de concessieverlener bijvoorbeeld verplichten de voorraden van de dealer aan het einde van de concessieovereenkomst terug te nemen.
Overgangsrecht
Boek 5 zou op 1 januari 2023 in werking moeten treden.
De vraag naar de toepassing ervan in de tijd is uiteraard van cruciaal belang voor de praktijk.
De wetgever heeft gekozen voor maximale rechtszekerheid.
- Contracten en gebeurtenissen die na 1 januari 2023 plaatsvinden: zonder verrassing, Boek 5 zal van toepassing zijn.
- Contracten gesloten vóór 1 januari 2023: zij blijven volledig onderworpen aan het vroegere recht. Zelfs een rechtshandeling na 1 januari 2023 (een betaling, een ingebrekestelling, een wijziging, enz.) blijft onder het vroegere recht vallen, als zij betrekking heeft op een contract dat vóór 1 januari 2023 is gesloten.
De rechtbanken zullen dus nog lange tijd zowel het oude als het nieuwe recht blijven toepassen.
***
Wij hopen dat u onze bijzondere serie nuttig vond!
Wij danken de auteurs van de reeks: Thomas Derval, Charles-Edouard Lambert, Eléonore de Duve, Sander Van Loock, Pierre Bazier en Alice Briegleb.
Voor vragen of advies kunt u contact opnemen met Rafaël Jafferali:
rj@simontbraun.eu | +32 (0)2 533 17 62
Dit artikel is geen juridisch advies. Neem contact op met de juridisch adviseur van uw keuze voordat u handelt op basis van de informatie in dit artikel.
