Een opmerkelijk verhaal haalde recent de media: in Metz herkende een man het geamputeerde been van zijn vader op een pakje sigaretten. De foto zit in de rotatie van afschrikwekkende beelden die op alle sigarettenverpakkingen verkocht in de Europese Unie worden geplaatst als gezondheidswaarschuwing. De man in kwestie gaf echter nooit toestemming om zijn afbeelding daarvoor te gebruiken. De foto wordt bovendien vergezeld van de waarschuwende boodschap “Roken verstopt je slagaders”. De amputatie van het been was volgens de man niet het gevolg van roken maar wel van een aanslag in Albanië. De man overweegt juridische stappen en zal allicht schadevergoeding vorderen wegens inbreuk op zijn portretrecht.
Toestemming
Het portretrecht vloeit voort uit het recht op privacy en kent aan de geportretteerde het recht toe om zich in bepaalde omstandigheden te verzetten tegen de publicatie van zijn afbeelding. Een foto, tekening, schilderij of filmpje publiceren en verspreiden waarop iemand herkenbaar is kan in principe niet zonder diens uitdrukkelijke toestemming.
Die toestemming is evenwel niet altijd vereist. Zo mogen afbeeldingen van publieke figuren wel zonder toestemming worden gepubliceerd, op voorwaarde dat ze verband houden met diens publieke leven. De afbeelding moet dan informatieve waarde hebben. Ook iemand die niet het onderwerp uitmaakt van een foto en er eerder toevallig op staat (bijvoorbeeld in een menigte) kan zich tegen de publicatie niet verzetten.
Daarnaast wordt een onderscheid gemaakt tussen twee situaties: ofwel wordt het portret gemaakt in opdracht, ofwel niet. Wordt het portret in opdracht van de geportretteerde gemaakt dan gaat men ervan uit dat die persoon het portret zelf zal willen gebruiken. Publicatie en verspreiding kan in dat geval niet zonder de uitdrukkelijke toestemming van de geportretteerde.
Werd het portret daarentegen niet in opdracht gemaakt dan kan de geportretteerde zich enkel verzetten tegen de verspreiding van de afbeelding wanneer hij een redelijk belang aantoont. Een dergelijk belang kan bestaan uit commerciële overwegingen, bijvoorbeeld wanneer jouw afbeelding plots in reclame wordt gebruikt. Daarnaast spelen vaak ook privacy overwegingen een rol, waarbij iemand zich in zijn eer gekrenkt voelt door de publicatie van een bepaalde afbeelding. Klassiek wordt het door de protesterende geportretteerde opgeworpen belang vervolgens afgewogen tegen het belang van de publicerende partij (meestal de vrijheid van meningsuiting).
De foto van de man met het geamputeerde been werd kennelijk in het ziekenhuis genomen, waarbij de betrokkene beweert geen toestemming te hebben gegeven tot het publiceren van de foto, noch om het te verspreiden in het kader van een ontradingscampagne. Hij gaf kennelijk niet de opdracht om een dergelijke foto te maken en zal een redelijk belang dienen aan te tonen om zich tegen de verspreiding van de afbeelding te verzetten. Dat redelijk belang kan worden aangetoond door te verwijzen naar de schending van zijn privacy.
Herkenbaarheid
Om zich op het portretrecht te kunnen beroepen moet er sprake zijn van een afbeelding waarop de betrokkene herkenbaar is. Die herkenbaarheid beperkt zich niet enkel tot het gelaat, maar kan ook worden afgeleid uit andere elementen, bijvoorbeeld de lichaamshouding. Het volstaat dat iemand herkenbaar is voor familie en vrienden.
De foto op de sigarettenverpakking toont enkel het lichaam van een man wiens been werd geamputeerd en brengt het gelaat niet in beeld. De vraag stelt zich in welke mate de man herkenbaar is aan de hand van zijn littekens. Dat hij daarbij enkel herkenbaar zal zijn voor mensen binnen zijn intieme kring is voldoende om aan de vereiste te voldoen.
Schadevergoeding
De man in kwestie heeft zich inmiddels gericht tot de Europese Commissie, welke verantwoordelijk is voor de verspreiding van de afschrikwekkende beelden op sigarettenverpakking. De Commissie reageerde al dat zij meent dat de man zich vergist; de gebruikte foto’s worden gehaald uit een database welke werd geverifieerd en waarvan zij van alle betrokkenen de expliciete toestemming heeft verkregen. Indien de man voet bij stuk houdt zal hij ermee naar de rechtbank moeten stappen.
Indien een inbreuk op het portretrecht wordt vastgesteld kan de betrokkene schadevergoeding vorderen. Hij zal moeten aantonen dat zijn portretrecht werd geschonden, hij daardoor schade ondervindt en er een oorzakelijk verband bestaat tussen beide.
Jef De Foer
jef@siriuslegal.be
